Sidrik-studie onderzoekt implementatie sick day-adviezen bij verminderde nierfunctie
PW12 – 25-03-2022 | door Tristan Coppes, Daphne Philbert, Ellen Koster en Marcel Bouvy

Patiënten met een verminderde nierfunctie weten weinig over wat ze moeten doen met hun
geneesmiddelen tijdens zogenoemde sick days. Huisartsen en apothekers geven hierover zelden
voorlichting. Er is behoefte aan uniforme informatie voor patiënten en richtlijnen voor zorgverleners
om veilig geneesmiddelengebruik te borgen tijdens sick days.
Patiënten met een verminderde nierfunctie hebben een verhoogd risico op
geneesmiddelgerelateerde problemen tijdens sick days [1]. Dit zijn periodes
met risico op uitdroging, waarbij de patiënt last heeft van een intercurrente
ziekte zoals overgeven, diarree of koorts. Ook tijdens aanhoudende hitte
(buitentemperatuur vijf dagen boven 27°C) is sprake van een sick day en
bestaat een verhoogd risico op geneesmiddelgerelateerde problemen.
Veel patiënten met een verminderde nierfunctie gebruiken medicatie die van
invloed is op hun vochtbalans of op de werking van hun nieren. Bijvoorbeeld
diuretica, RAAS-remmers of NSAID’s kunnen tijdens een sick day voor
verdere dehydratie en vermindering van de nierfunctie zorgen.
Eerstelijnszorgverleners moeten hierop alert zijn en kunnen bijvoorbeeld
adviseren over het tijdelijk stoppen van een diureticum.
Met behulp van een vragenlijst en interviews hebben wij onderzocht in
hoeverre patiënten van deze risico’s op de hoogte zijn. Daarbij vroegen wij
hoe zij (zouden) reageren en wat zij met hun geneesmiddelen zouden doen
wanneer zo’n sick day zich voordoet. Ook hebben wij zorgverleners in de
eerste lijn, onder wie huisartsen en apothekers, geïnterviewd over hun
kennis en behoeften omtrent de risico’s van sick days bij patiënten met een
verminderde nierfunctie. Dit alles als onderdeel van de zogeheten SIDRIK-studie (SIck Day Rule Implementation to prevent acute Kidney injury in
community-dwelling patients) die is gefinancierd door ZonMw en zich richt op
de implementatie van sick day-adviezen om acute nierschade te voorkomen.

Patiëntperspectieven

De vragenlijst werd uitgezet in het AMP-patiëntenpanel [2] en werd door 5960 patiënten ingevuld, onder wie
837 met een verminderde nierfunctie. Bij ziekte nemen patiënten met een verminderde nierfunctie iets vaker
contact op met een zorgverlener dan mensen met een goede nierfunctie (27% versus 23%). In beide
groepen zou 40% van de patiënten na een aantal dagen contact opnemen als ze zich nog niet beter voelen.
Ongeveer een derde van alle patiënten zou een intercurrente ziekte helemaal niet melden bij een
zorgverlener.
Van de patiënten met een verminderde nierfunctie gaf 18% aan wel eens een sick day te hebben
meegemaakt. Tijdens deze sick day-periode nam driekwart van de patiënten contact op met een
zorgverlener; in de meeste gevallen ging het om de huisarts of praktijkondersteuner (POH). Dit contact vond
in 70% van de gevallen pas na een of meerdere dagen van ziekte plaats.
Bij 70% van de patiënten met een verminderde nierfunctie is door zorgverleners nooit informatie verstrekt
over geneesmiddelgebruik tijdens sick days. De bevindingen uit het vragenlijstonderzoek werden
ondersteund door kwalitatief onderzoek, waarbij 23 interviews zijn uitgevoerd onder oudere
polyfarmaciepatiënten met een verminderde nierfunctie en hun mantelzorgers. Uit die interviews kwam ook
naar voren dat deze patiënten vaak niet wisten dat zij een verminderde nierfunctie hadden. Evenmin waren
ze op de hoogte van de risico’s van sick days.

Eén mantelzorger gaf aan wel eens via een huisarts het advies te hebben gekregen tijdelijk met medicatie
te stoppen toen de betreffende patiënt ziek was. Een 84-jarige man zei, nadat hem was gevraagd wat hij
met zijn medicijnen doet wanneer hij ziek zou zijn: “Eerlijk gezegd, als ik ziek zou zijn, dan denk ik niet na
over mijn medicijnen (…). Ik zou nooit denken dat ik wat anders zou moeten doen met mijn medicijnen.”
Bij de vraag of patiënten behoefte hebben aan informatie over hoe om te gaan met hun medicatie tijdens
sick days, gaven veel deelnemers aan hieraan geen behoefte te hebben. De reden hiervoor was vaak dat
patiënten het gevoel hadden al erg veel informatie te krijgen en er niet nog meer bij wilden hebben óf dat ze
ervan uitgingen dat de arts het in de gaten zou houden. Een 69-jarige mevrouw zei: “Ik neem aan, die
huisarts is de deskundige, hij zal wel weten wat goed is voor me.”

Zorgverlenersperspectief

In de NHG-richtlijn Chronische nierschade wordt aangegeven dat bij dreigende dehydratie overwogen moet
worden om tijdelijk diuretica en NSAID’s te staken en de dosering van RAAS-remmers te halveren [3]. Wij
hebben apothekers en huisartsen geïnterviewd over hoe vaak zij zulke situaties in de praktijk zien, en of zij
deze richtlijnen dan toepassen. Daarnaast hebben wij uitgevraagd wat belemmerende of juist
succesfactoren zijn om zulke sick day-adviezen in de praktijk toe te passen.
Uit de 22 gevoerde interviews kwam naar voren dat zowel apothekers als huisartsen aangaven dat er in de
praktijk maar beperkt adviezen worden gegeven om medicatie tijdelijk te staken gedurende sick days.
Apothekers weten bovendien vaak niet dat een patiënt ziek is, wat het geven van adviezen lastig maakt.
Apotheker: “Wanneer zou ik het kunnen zien? (…) Het enige moment is als de patiënt opgenomen is
geweest, maar dan is het te laat.”
Huisartsen en apothekers zijn het erover eens dat het vooraf voorlichten van patiënten een belangrijke
eerste stap is om uiteindelijk een medicatieadvies te kunnen geven tijdens een sick day. Patiënten moeten
de boodschap krijgen om sick days te melden bij hun huisarts of apotheker. Hierna kan de zorgverlener,
indien nodig, actie ondernemen.
Samenwerking tussen apotheker en voorschrijver is hiervoor belangrijk. Voor beiden is hier een
signalerende rol weggelegd, en de taak om tot een farmacotherapeutisch advies te komen. In bijvoorbeeld
een farmacotherapeutisch overleg (FTO) kunnen afspraken worden gemaakt over waar ieders
verantwoordelijkheid ligt en wie de patiënt monitort tijdens en na sick days.

Aanvullende richtlijnen

Tijdens het interview gaven deelnemers aan dat er behoefte is aan aanvullende richtlijnen of protocollen
waarin informatie staat over wat voor soort advies je wanneer moet geven aan patiënten. Een apotheker gaf
als voorbeeld: “Dat je gewoon zegt bij zoveel dagen koorts of bij die temperatuur; daar moet je denk ik echt
dingen over vastleggen. En wat wordt dan het advies? (…) Halveren we de medicatie of stoppen we
helemaal en voor hoelang? Totdat de patiënt weer beter is of is het gewoon maximaal drie dagen?”

Dit soort afspraken zijn belangrijk om sick day-adviezen in de praktijk te implementeren. Een FTO leent zich
hiervoor goed; zowel apothekers als huisartsen gaven aan het nut in te zien van elkaars kennis om tot een
advies te komen.

De beoogde werkwijze van het SIDRIK-project: het implementeren van sick day-adviezen in de
eerstelijnszorg.

De resultaten uit de onderzoeken onder patiënten en zorgverleners laten zien dat er nog weinig aandacht is
bij zowel patiënten als zorgverleners over het veilig gebruik van medicatie bij sick days. Het is een
onderwerp dat gebaat is bij goede samenwerking tussen huisarts en apotheker en het goed informeren van
de patiënt, zodat hij weet dat hij een sick day moet melden bij een zorgverlener. Een cruciale eerste stap om
patiënten verder te kunnen helpen.
Tristan Coppes, Daphne Philbert, Ellen Koster en Marcel Bouvy zijn verbonden aan de afdeling Farmaco-epidemiologie en Klinische Farmacologie van de faculteit Bètawetenschappen van de Universiteit Utrecht.

Literatuur

1. Lea-Henry TN, Baird-Gunning J, Petzel E, Roberts DM. Medication management on sick days. Aust
   Prescr. 2017;40(5):168-73.
2. Apotheek Monitoring Program (AMP). Onderzoek & advies in de zorg. Beschikbaar via:
   https://www.ampnet.nl/ (Geraadpleegd op: 22-02-2022)
3. Nederlands Huisartsen Genootschap. NHG-standaard Chronisch Nierschade. Beschikbaar via:
   https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/chronische-nierschade#volledige-tekst-literatuur. (Geraadpleegd op
   22-02-2022)
   Risicopatiënt identificeren en informeren
   Het door ZonMw gefinancierde SIDRIK-project richt zich op de implementatie van sick day-adviezen in de
   praktijk, om acute nierschade te voorkomen. Het project start met een farmacotherapeutisch overleg
   (FTO), waar afspraken worden gemaakt over de werkwijze. Vervolgens worden risicopatiënten
   geïdentificeerd en geïnformeerd over sick days en het belang om deze te melden. Zodra een patiënt een
   sick day meldt, vindt overleg plaats en worden bepaalde geneesmiddelen tijdelijk aangepast.
   Voor meer informatie of bij interesse om deel te nemen aan het project, neem contact op met
   sidrikstudie@uu.nl